ضریب جینی چیست؟ همه چیز درباره ضریب جینی
ضریب جینی یک شاخص اقتصادی است که به وسیله آن، نابرابری مالی در یک کشور را محاسبه می‌کنند. به زبان ساده‌تر، ضریب جینی نشان‌دهنده توزیع درآمد و پول بین افراد مختلف جامعه است. آن چه که به عنوان اختلاف طبقاتی در جامعه می‌شناسیم، به وسیله ضریب جینی محاسبه می‌شود. شاید شما هم شنیده باشید که در زبان عامه می‌گویند شرایط به گونه‌ای است که پولدارها پولدارتر می‌شوند و فقیرها، فقیرتر! این اتفاق دقیقا به دلیل تاثیر ضریب جینی در اقتصاد یک کشور رخ می‌دهد. در ادامه این مفهوم را به صورت کامل بررسی می‌کنیم.
تعریف شاخص جینی
همانطور که گفتیم، ضریب جینی معیار اندازه‌گیری توزیع ثروت در یک کشور است. ضریب‌جینی (Gini Index) اولین بار توسط یک محقق و آماردان ایتالیایی با نام «کواردو جینی» در سال ۱۹۱۲ به ثبت رسید. جینی در کشور خودش، شخصیت مورد اطمینانی نیست. ارتباط او با دولت فاشیست موسیلینی و طرفداری‌اش از نظریات اصلاح نژادی و استعمارگرایانه جناح شکست خورده در جنگ جهانی دوم، باعث شده نام و سابقه فکری او بر نظریه‌اش نیز سایه بیاندازد.
جینی در خاطرات هم نسلانش، پیرمردی بدقلق و متکبر تصویر شده که اعتقاد خاصی به برابری و توزیع عادلانه ثروت در جامعه نداشته است. او که در دوران جنگ جزئی از دستگاه موسیلینی بود، بعد از جنگ جهانی دوم و پیروزی متفقین طرفدار نظریه تشکیل دولت جهانی به مرکزیت واشنگتن دی سی شد. نظریه‌ای که هیچگاه عملی نشد و جینی در جا انداختن آن ناکام ماند.
توزیع عادلانه ثروت
توزیع عادلانه ثروت می‌تواند غایی‌ترین هدف اقتصادی یک کشور باشد. کشور ما سال‌هاست که از اختلاف طبقاتی رنج میبرد. این اختلاف و سطح متفاوت زندگی که از توزیع نابرابر ثروت و درآمد نشات می‌گیرد، به وسیله ضریب جینی قابل محاسبه است. ضریب‌جینی را عددی بین ۰ تا ۱ محاسبه می‌کنند. هرچه عدد ضریب جینی به ۰ نزدیک‌تر باشد، وضعیت اقتصادی بهتر و برابری اقتصادی بیشتر است. در مقابل، هرچه این شاخص به ۱ نزدیک‌تر شود، نشان از توزیع ناعادلانه و نامتقارن ثروت در اقتصاد کشور دارد.
روش محاسبه ضریب جینی به چه صورت است؟
قبل از آنکه کواردو جینی، شاخصی برای بررسی توزیع ناعادلانه ثروت پیدا کند، محققی به نام مکس لورنز یک منحنی برای نشان دادن عدالت اقتصادی در یک جامعه رسم کرده بود. رسم منحنی لورنز کار سختی نیست. در این منحنی محور X درصد جمعیت و محور Y درصد درآمد را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، شما قرار است بر اساس میزان درآمد ۱۰۰ نفر، منحنی لورنز را ترسیم کنید. ابتدا جامعه آماری خود را از درآمد کم به درآمد زیاد مرتب کنید.
توجه داشته باشید که هرچه به سمت انتهای منحنی پیش بروید، درصد درآمد افراد بیشتر می‌شود و هرچه به سمت نقطه صفر و محور مختصات حرکت کنید؛ مجموع درآمد افراد کمتر است. در این نمودار هرچه منحنی به سمت پایین کشیده شود و به اصطلاح شکم بدهد، ضریب جینی به عدد ۱ نزدیک‌تر شده و نشان می‌دهد که عدالت اقتصادی در حال کاهش است. برای محاسبه این شاخص باید مساحت منطقه A را به مساحت جمع مناطق A و B تقسیم کنیم.
ضریب جینی در جهان و ایران
ضریب جینی شاخص مناسبی برای فهم عدالت اقتصادی در کشورهاست. به طور متوسط و بر اساس داده‌ها و آمارهای بانک جهانی، ضریب‌جینی در دنیا بین ۰.۳ تا ۰.۶ برآورد می‌شود. آخرین آمار بانک جهانی که در سایت data.worldbank.org منتشر می‌شود، مربوط به سال ۲۰۱۸ یعنی قبل از بحران همه‌گیری کرونا است. شوک ناشی از کرونا به اقتصاد جهانی، ضریب جینی را دچار تغییر و تحول بسیاری کرده است. در ایران نیز ضریب جینی به وسیله بانک مرکزی محاسبه و اعلام می‌شد. ولی دولت‌مردان کشور از سال ۱۳۹۶ تصمیم گرفتند تا عدد این شاخص را اعلام نکنند. آخرین آمار منتشر شده، نشان دهنده عدد ۰.۳۸ برای اقتصاد ایران است.
معایب ضریب جینی
وقتی به آمارهای بانک جهانی نگاه می‌کنیم، خواهیم دید که به طور مثال ضریب جینی دو کشور ایران و آمریکا نزدیک به یکدیگر است اما آیا وضعیت اقتصادی این دو کشور نیز به هم شباهت دارند؟ جواب این سوال، منفی است. درست است که توزیع ثروت در این دو اقتصاد با الگوی یکسانی پیش رفته اما فرصت‌ها و حجم اقتصاد، عدد یکسانی را نشان نمی‌دهند. پس بهتر است، برای مقایسه دو اقتصاد از ضریب جینی استفاده نکنیم.
از طرف دیگر ممکن است در کشوری، با پایین رفتن تدریجی درآمد‌ها و کاهش ارزش پول ملی، ضریب جینی نیز کاهش پیدا کند. در حالی که سایر معیارهای اقتصادی، نشان از سخت‌تر شدن شرایط دارند. در این صورت، به اصطلاح «توزیع عادلانه فقر» رخ داده و جامعه به نسبت یکسانی فقیرتر شده است. باید به این نکته هم توجه شود که معیار اندازه‌گیری برای مشخص کردن ضریب جینی، توزیع درآمد است و نه ثروت. ممکن است بنابر هر دلیلی، درآمد یک فرد ثروتمند در دوره‌ای کاهش یابد اما ثروت او دست نخورده باقی بماند. این اتفاق می‌تواند تاثیر گمراه کننده‌ای در محاسبه ضریب جینی داشته باشد.
مزایای ضریب جینی
سیاست‌گذاران یک کشور می‌توانند با محاسبه ضریب جینی و بررسی آن، نقاط ضعف مدیریت اقتصادی خود را بشناسند. سپس با توجه به آن‌ها، اقدامات لازم را برای ترمیم اقتصاد کشور در بلند مدت و کوتاه مدت طرح‌ریزی کنند. ضریب جینی قابلیت محاسبه در دسته‌های کوچک‌تر را هم دارد. با مقایسه این آمارها در سطح ملی می‌توان از انحصار درآمد و اشتغال در منطقه‌ای خاص جلوگیری کرد. توزیع ثروت ارتباط مستقیمی با رفاه شهروندان در اقتصاد یک کشور دارد. لازم به ذکر است که توزیع ثروت بر اساس شاخص تولید ناخالص داخلی تعریف می‌شود. شاخصی که نشان دهنده ارزش ریالی تمام تولیدات و خدمات ارائه شده توسط یک ملت در داخل مرزهای کشور است.
نتیجه گیری
ضریب جینی شاخص کاملی برای بازگو کردن وضعیت اقتصادی یک کشور نیست اما می‌تواند در رابطه با مدیریت بهتر درآمد و دارایی، به سیاست‌گذاران کمک کند. با محاسبه این شاخص اقتصادی می‌توان از انحصار درآمد در طبقه‌ای خاص جلوگیری کرد و به سمت عدالت اقتصادی پیش رفت. البته این اتفاق در کوتاه مدت رخ نمی‌دهد. ترمیم ساختارهای اقتصادی و به طبع آن افزایش رفاه شهروندان، پروسه‌ای زمان‌بر است که جز با ثبات و آرامش در مراودات سیاسی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست.
- تحلیل تکنیکال چیست؟
- بازار مالی چیست؟ انواع بازارهای مالی کدام اند؟
- انواع تحلیل بازارهای مالی
- بورس کالا چیست؟
- بورس چیست؟
- شاخص بورس چیست؟
- سهام چیست؟ سهامدار کیست؟
