بورس کالا چیست؟

بورس کالا، مشابه بورس اوراق بهادار، بازاری است که در آن معامله و داد و ستد انجام می‌شود، با این تفاوت که در بورس کالا، همان‌گونه که از نامش پیداست، کالاهای خام و فرآوری نشده مانند گندم، برنج، پنبه، فلزات و… معامله می‌شود. وجود مشکلات و محدودیت‌های بازار سنتی، شفاف نبودن کشف قیمت در آن‌ها، و وجود نداشتن تضمین‌های لازم برای معامله‌گران، منجر به راه‌اندازی بازارهایی مانند بورس کالا شده است. از ویژگی‌های بورس کالا می‌توان حضور نهادهای ناظر را نام برد که با در نظر گرفتن قوانین و مقررات، از حقوق تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و بازرگانان حمایت می‌کنند.

فعالان بورس کالا معمولاً دو دسته‌اند. دسته اول کسانی مانند تولیدکنندگان کالا و مصرف‌کنندگان عمده هستند که می‌خواهند از نوسان قیمت‌ها در امان باشند. اما گروه دوم افرادی هستند که از نوسان قیمت استقبال کرده و با استفاده از این نوسان‌ها سود خود را حداکثر می‌کنند.

امروزه صدها بورس کالای مدرن در سراسر دنیا فعال است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به بورس تجاری شیکاگو (CME)، بورس کالای نیویورک (NYMEX)، بورس کالای توکیو (TOCOM)، بورس کالای هند (MCX) و بورس کالای شانگهای (SHFE) اشاره کرد.

بورس کالا در ایران

از آنجایی که بازار ایران سابقه‌ای سنتی دارد، همواره با مشکلات و محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده است. علی‌رغم پتانسیل بالای این بازار، به دلیل عدم وجود ساختار مناسب، بازدهی قابل قبولی در آن وجود نداشته است.

برخی از مهم‌ترین مشکلات و محدودیت‌های بازار کالا در ایران عبارتند از:

1. عدم هماهنگی بخش‌های تولید، بازار مصرف، واردات و صادرات
2. عدم وجود سیستم ناظر
3. نبود نظام قیمت‌گذاری شفاف
4. نوسان‌های کاذب قیمت
5. نبود داده و سیستم پردازش جهت تصمیم‌گیری مناسب
6. عدم امکان مدیریت ریسک

با توجه به موارد بالا، ایجاد بازاری ساختارمند و منسجم احساس می‌شد. در همین راستا، در شهریور سال ۱۳۸۲ بورس فلزات، به عنوان اولین بوس کالای ایران، فعال شد و یک سال بعد، در شهریور ۱۳۸۳ بورس کالای کشاورزی نیز فعالیت خود را شروع کرد.

پس از آن، بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و قانون جدید بازار اوراق بهادار، با ادغام بورس فلزات و کشاورزی، موجبات تشکیل شرکت بورس کالای ایران در مهر سال ۱۳۸۶ فراهم شد.

مهم‌ترین اهداف و اثرات بورس کالا به شرح زیر است:

1. اطلاع‌رسانی درباره وضعیت بازار داخلی و خارجی کالاها جهت افزایش سطح دانش فعالان بازار
2. توسعه سرمایه‌گذاری و ارائه تسهیلات مالی برای خرید و فروش
3. امکان مدیریت ریسک در بازار
4. شفافیت قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا
5. نظارت و سازمان‌دهی بازار
6. تسهیل معامله بر اساس قانون
7. بورس کالا

زمینه‌های فعالیت بورس کالا

1. محصولات صنعتی و معدنی (کانی‌های فلزی)
2. محصولات شیمیایی و پتروشیمی
3. محصولات کشاورزی
4. معاملات مشتقه
5. کالاهای بازار فرعی

محصولات صنعتی و معدنی در چند گروه اصلی زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

• گروه فولاد
• گروه مس
• گروه آلومینیوم
• گروه روی
• گروه سرب
• فلزات گران‌بها
• گروه صنعتی و معدنی

«هرکدام از این طبقات شامل چندین زیرگروه هستند و درمجموع، کالاهای پذیرش‌شده در این بخش، شامل ۲۴ زیرگروه اصلی و ۱۵۱ زیرگروه فرعی است». محصولات گروه شیمیایی و پتروشیمی در دو گروه اصلی زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

گروه فراورده های نفتی

• گروه پتروشیمی

«هرکدام از این طبقات شامل چندین زیرگروه هستند و درمجموع، کالاهای پذیرش‌شده در این بخش، شامل ۹ زیرگروه اصلی و ۵۷ زیرگروه فرعی است». بخش کشاورزی شامل یک بخش و ۲۱ زیرگروه و ۷۶ زیرگروه فرعی است. در گروه مشتقه نیز معاملات زعفران، سکه بهار آزادی، زیره سبز و پسته صورت می‌گیرد. گفتنی است اوراق سلف موازی استاندارد شرکت های مختلف نیز در این بخش مورد معامله قرار می‌گیرند. در بخش کالاهای فرعی شامل ۹ شاخه اصلی زیر هستیم:

• کشاورزی
• صنعتی
• اموال غیر منقول
• ضایعات و مستعمل
• فلزی
• شیمیایی
• معدنی
• پلیمر

«هرکدام از این طبقات شامل چندین زیرگروه هستند و درمجموع، کالاهای پذیرش‌شده در این بخش، شامل ۸ زیرگروه اصلی و ۵۶ زیرگروه فرعی است».

معاملات در بورس کالا چگونه است؟

معاملات بورس کالا در قالب قراردادهای استانداردی انجام می‌شود. به طور کلی، انواع قراردادهای داد و ستد به شرح زیر هستند:

قرارداد نقدی

در قرارداد نقدی، خریدار کل قرارداد را به علاوه کارمزد کارگزار به صورت نقد پرداخت کرده و فروشنده نیز موظف است کالا را به خریدار تحویل دهد. در این نوع قرارداد که تحویل فوری نیز نامیده می‌شود، وجه و کالا باید در سه روز مبادله شوند. قراردادهای معاوضه نفتی از این دسته‌اند.
قرارداد سَلَف: نوعی قرارداد است که در زمان معامله، خریدار مبلغ را پرداختی می‌کند، ولی فروشنده آن را در آینده تحویل خواهد داد.

قرارداد نسیه

 در قرارداد نسیه، پرداخت به صورت نقد و نسیه مورد توافق قرار می‌گیرد، ولی تحول کالا باید حداکثر تا سه روز کاری پس از انجام معامله انجام شود. این قرارداد برعکس قرارداد سلف است.
قرارداد آتی: در قرارداد آتی، فروشنده و خریدار متعهد می‌شوند که یک دارایی پایه را در زمان آینده با قیمت مشخصی داد و ستد کنند. در زمان مورد توافق، خریدار باید هزینه مشخص شده در قرارداد را پرداخت کرده و فروشنده باید کالا را تحویل دهد.

قرارداد اختیار معامله

 این قرارداد دو نوع دارد: اختیار خرید و اختیار فروش. در قرارداد اختیار خرید، به خریدار اختیار (و نه اجبار) داده می‌شود که یک دارایی معین را در قیمت تعیین شده تا زمان مشخصی بخرد. فروشنده این قرارداد نیز اجبار دارد تا قبل از اتمام مهلت، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشته باشد، دارایی معین را در قیمت مشخص معامله کند. برعکس، در قرارداد اختیار فروش، فروشنده ملزم به فروش کالا نیست.

قراردادهای صلح

نوعی قرارداد است که در آن، دو طرف بر امری توافق می‌کنند که عنوان آن قراردادهای معروف از قبیل خرید، رهن، اجاره و… نباشد. قرارداد صلح گاهی برای رفع اختلافات موجود یا برای جلوگیری از تنازع احتمالی آینده صورت می‌گیرد یا به جای یکی از قراردادهای معاملاتی به کار می‌رود.

قراردادهای خاص موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی

ماده 10 قانون مدنی به عنوان اصل آزادی قراردادها مورد قبول قانون‌گذار است. شرکت بورس کالای ایران در نظر دارد این قراردادها را پس از انجام مراحل کارشناسی حقوقی، بر اساس ماده 10 قانون مدنی اجرایی کند.
قراردادهای معاوضه: در قرارداد معاوضه، یک دارایی یا تعهد در مقابل یک دارایی یا تعهد دیگر، به منظور تمدید یا کاهش سررسید معامله می‌شود.
در بورس‌های دنیا، داد و ستدها به صورت قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. در نتیجه، کالا به طور فیزیکی معامله نمی‌شود و تنها ۳ درصد از معاملات به تحویل فیزیکی کالا می‌انجامد.

شرایط قراردادهای قابل معامله در بورس کالا

در انعقاد هرکدام از قراردادها موارد زیر باید تعیین شود:

1. مشخصات کالا و نوع قرارداد مورد معامله
2. مقدار کالای مورد معامله
3. واحد اندازه‌گیری کالای مورد معامله
4. زمان معامله (روز و ساعت)
5. استاندارد و ابعاد کالا
6. تاریخ تحویل
7. استاندارد تحویل و نوع بسته‌بندی
8. انبار یا محل تحویل
9. واحد پول

فرایند معامله در بورس کالا

درخواست خرید یا فروش مشتری به کارگزار و ارائه این سفارش از طرف کارگزاری در تالار معاملات

اجرای سفارش به روش حراج حضوری و ثبت معامله در سیستم توسط ناظر معاملات

آغاز داد و ستد، پردازش اطلاعات و تهیه گزارش نهایی (شامل وضعیت سپرده‌های مورد نیاز، تسویه روزانه و کارمزد معاملات) توسط اتاق پایاپای و ارسال آن به دفاتر کارگزاران

تسویه حساب اتاق پایاپای با کارگزاران، تسویه حساب کارگزار با مشتری و ارسال آگهی انجام معامله برای مشتری

مزایای بورس کالا چیست؟

مهم‌ترین مزایای بورس کالا عبارتند از:

ایجاد اطمینان در نزد خریدار و فروشنده

اصالت کالاهایی که در این بورس عرضه می‌شوند، تأیید شده است. علاوه بر این، اصالت فروشنده و خریدار نیز مورد تأیید قرار می‌گیرد. همچنین، پرداخت وجه و تسویه نیز ریسکی نخواهد داشت و از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود.

کشف نرخ واقعی

کشف نرخ در بازار کالا مبتنی بر عرضه و تقاضا است. در بورس کالا، کشف نرخ بر اساس رقابت بین عرضه‌کنندگان و خریداران انجام می‌شود و همه عوامل، تأثیر خود را مستقیماً‌ روی قیمت خواهند داشت.
شفافیت: در بورس کالا، خریدار، فروشنده و معاملات آن‌ها به طور شفاف در معرض دید همه قرار دارد و به این ترتیب، امکان معاملات صوری و دستکاری قیمت‌ها وجود ندارد.

جبران خسارت

به توجه به تضامین طرفین معامله در بورس کالا، جبران خسارت در تسویه یا تحویل کالا از طریق اتاق پایاپای انجام شده و نیازی به اقامه دعوی در مراجع قضایی و صرف وقت نیست.

تأمین مالی

از آنجایی که دو طرف معامله در بورس کالا می‌توانند داد و ستد را به صورت تسویه یا خرید سلف انجام دهند و با توجه به اینکه بانک‌ها می‌توانند بر اساس اسناد معتبر به خریدار وام اعطا کنند، تأمین مالی به سهولت انجام می‌پذیرد.
معاملات ساختارمند و مکانیزه: در بورس کلا، برخلاف بازارهای سنتی، معاملات به صورت مکانیزه و در بستری منظم انجام می‌شوند.

عدم نیاز به تبلیغات گسترده

در بورس کالا عرضه کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی معرفی می‌شود. بدیهی است که این کار در حالت عادی، مستلزم تبلیغات و هزینه زیادی است.

جمع‌آوری اطلاعات

با استفاده از اطلاعات خرید و فروش در بورس کالا می‌توان تحلیل‌های اقتصادی را به درستی انجام داد.

بخشودگی مالیاتی

طبق قانون توسعه ابزارهای جدید، ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس کالا معامله می‌شوند، بخشوده خواهد شد.

محدودیت‌های بورس کالا

• حجم خرید از میزان مشخصی نباید کمتر باشد.
• برخی کالا‌ها در بورس کالا به‌صورت سبد عرضه می‌شود و امکان انتخاب برای خریدار وجود ندارد.
• این بازار برای افرادی که به دنبال فرار مالیاتی هستند مناسب نیست.
• عرضه‌ها به‌صورت دائم انجام می‌شود و در صورت وقفه، عرضه‌کننده از بورس کالا اخراج می‌شود.

سخن پایانی

در این مطلب به صورت خلاصه به ماهیت کلی بازار بورس کالا در ایران پرداختیم، همچنین انواع و فرآیند معاملات در آن را مرور کردیم و در نهایت مزایای سرمایه‌گذاری در این بازار را بر شمردیم. دیدگاه شما در رابطه با بازار بورس کالا چیست؟

 

• دانلود متاتریدر MetaTrader برای تمام پلتفورم‌ها
• دانلود نرم افزار ادونس گت Advanced GET
• تحلیل تکنیکال چیست؟
• بازار مالی چیست؟ انواع بازارهای مالی کدام اند؟
• انواع تحلیل بازارهای مالی

 

•  به حد ضررهای بازار در کانال تلگرام بپیوندید